Doel 6.1.4 We onderzoeken en koesteren het Zwolse erfgoed en zetten het in als één van de leidende en inspirerend thema's bij ruimtelijke ontwikkelingen

Advisering ten aanzien van monumenten, archeologische en cultuurhistorische waarden
(Bouw)planadvisering ten aanzien van monumenten, archeologische en cultuurhistorische waarden is onze kernactiviteit. Het Zwolse historisch kleurbeleid is daar onderdeel van. Monumenteigenaren in Zwolle kunnen blijven rekenen op professionele adviezen en begeleiding van hun (bouw)plannen. En op de financiële ondersteuning in de hogere dan reguliere onderhoudskosten aan hun monument als gevolg van detaillering en materiaalgebruik. De taken omvatten o.a.:

• Advisering omgevingsvergunningen inzake wijzigingen aan een monument
• Advisering omgevingsvergunningen inzake cultuurhistorische waarden
• Advisering omgevingsvergunningen inzake archeologische waarden
• Begeleiding uitvoering werkzaamheden en restauraties
• Advisering subsidies gemeentelijke monumenten
• Beleidsadvisering
• (laten) uitvoeren van bouwhistorisch onderzoek
• Advisering inzake excessieve opgravingskosten

• Archeologietaken als bevoegd gezag (beoordelen programma's van eisen, rapporten en dergelijke.)
• Synthese van onderzoeksresultaten

Archeologisch onderzoek
In geval van bodemverstoring in archeologisch waardevolle gebieden vindt overeenkomstig wetgeving en archeologiebeleid archeologisch onderzoek (incl. uitwerking) plaats, veelal door het gemeentelijke team archeologie. Door een jarenlange traditie van stadsarcheologie is uitvoering gegeven aan de zorg om het archeologisch erfgoed en het beheer van het bodemarchief. Onderzoek vindt veelal plaats in het kader van nieuwe initiatieven en voor rekening van initiatiefnemers. Inmiddels bestaan er archeologische samenwerkingsverbanden met onze buurgemeenten Hattem, Zwartewaterland en Kampen.

Gemeentelijke monumentenlijst
In Zwolle staan veel bijzondere gebouwen. Een deel daarvan is aangewezen als monument. Een groot deel nog niet, terwijl er wel sprake is aanwezige monumentale waarden. Medio 2008 is besloten een meerjarig project te starten om de lijst met gemeentelijke monumenten, na een uitgebreide inventarisatie, uit te breiden tot een representatieve gemeentelijke monumentenlijst. Wij zetten in op afronding van de volgende thema's voor de uitbreiding van de gemeentelijke monumentenlijst, namelijk  interbellum, wederopbouw en historische winkelpuien.  Ook wordt gestart met volgende thema's.

Cultuurhistorie
Sinds 2012 is het wettelijk verplicht om de cultuurhistorische waarden (niet als monument beschermde historische bebouwing, landschappelijke structuren etc.) in beeld te brengen, af te wegen en te verankeren in  bestemmingsplannen. Na afronding van de gemeentebrede inventarisatie en de participatie kunnen de cultuurhistorische en bouwhistorische waarden de wettelijk vereiste plek in de bestemmingsplannen krijgen. Daarbij willen wij anticiperen op het Omgevingsplan.

Advisering
Monumenteigenaren in Zwolle hebben kunnen rekenen op professionele adviezen, begeleiding van (bouw)plannen en op financiële ondersteuning voor de hogere dan reguliere onderhoudskosten aan hun monument. Dit laatste is een gevolg van bijvoorbeeld detaillering en materiaalgebruik. We signaleren na het einde van de crisis een toenemende hoeveelheid aanvragen om subsidie en om omgevingsvergunning voor monumenten, beschermd stadsgezicht en cultuurhistorisch waardevolle gebouwen. Monumentenzorg adviseert ten aanzien van deze onderwerpen. Bijzondere aandacht in de (bouw)planadvisering ten aanzien van monumenten was er in 2019 voor de advisering over de restauratie van het Drostenhuis, de Grote Kerk en voor de Katerveersluizen en het Engelse werk vanuit het Hoogwaterbeschermingsprogramma. In 2019 hebben we 22 subsidies verleend voor onderhoud en restauratie van gemeentelijke monumenten. We signaleren een toename van aanvragen om restauratiesubsidie. Dit is een positieve ontwikkeling voor de instandhouding van monumenten maar zet het budget onder druk. Steeds vaker wordt de Zwolse cultuurhistorie als een inspirerende factor betrokken in ruimtelijke ontwikkelingen en planvorming. Een voorbeeld is de spoorzone waar bijzondere historische gebouwen die (nog) geen monumentenstatus hebben als historisch ankerpunt in de ontwikkelingen zullen worden behouden en zullen worden getransformeerd naar nieuwe hedendaagse functies.

Archeologie
In 2019 hebben we verschillende archeologische onderzoeken uitgevoerd en rapporten opgesteld, waaronder een aantal vanuit het samenwerkingsverband met onze buurgemeenten Gemeenschappelijke Regeling (GR) Archeologie, zie paragraaf: Verbonden Partijen). Een interessant project in 2019 was het onderzoek onder de vloer van het middenschip een deel van de noordbeuk en het noorderportaal in de Grote Kerk. Hier is bij het verwijderen van een deel van de kerkbanken en de houten vloer archeologisch onderzoek verricht. Belangrijke highlights zijn de vondsten van onbekende zerken, een grafkelder van de familie Schaap tot Windesheim en een grote hoeveelheid vondstmateriaal, variërend van munten tot papieren verpakkingsmateriaal van tabak uit de tweede helft van de 19de eeuw. Naar aanleiding van het onderzoek is ook een kleine expositie in de Grote kerk gemaakt. Een tweede project betrof een archeologisch onderzoek in het kader van de versnellingsactie aan de Kanonsteeg. Hier werden sporen van het 17de-eeuwse Kraanbolwerk aangetroffen. Een ander voorbeeld van een interessant onderzoek was het archeologisch onderzoek op het perceel Kranenburgweg 8. Hier zijn de sporen van het oude aan het Kapittel van Deventer leenroerige erf De Kolk teruggevonden. Vondsten uit een oude boomstamput wijzen uit dat dit erf al in de 12de eeuw bestond.

Binnen de gemeente Zwartewaterland zijn in aansluiting op het onderzoek van 2016 de fundamenten van de Veerpoort blootgelegd. Doel was vooral om te bepalen hoe de restanten van de Veerpoort weer visueel in het stadsbeeld kunnen worden teruggebracht.
Binnen de gemeente Hattem is een onderzoek verricht op de plek van een nieuwe rotonde aan de Zuiderzeestraatweg voor de aansluiting van het bedrijventerrein H2O. Hieruit kon worden vastgesteld dat het areaal met prehistorische grondsporen zich ook aan de westzijde van de Zuiderzeestraatweg uitstrekte. Verder is een begin gemaakt met de begeleiding van de sanering van de waterleiding door de hele binnenstad van Hattem. Hierbij kwam verschillend muurwerk aan het licht. Dit project zal nog in 2020 doorlopen.

Inventarisatie, aanwijzing en cultuurhistorie
In 2019 hebben wij 48 objecten en 4 complexen die zijn gebouwd in de periode tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog (het Interbellum) aangewezen als gemeentelijk monument. De objecten zijn onderverdeeld in de categorieën wonen, onderwijs, religie, handel, militair erfgoed en overige. Daarmee willen wij, samen met eigenaren, de historische waarden koesteren en in stand houden. De monumenten zijn geselecteerd uit de resultaten van een uitgebreide inventarisatie naar de periode van het Interbellum. Dit was, na de aanwijzing van monumenten in 2018 na het grootschalig bouwhistorisch onderzoek binnenstad, het tweede thema om de gemeentelijke monumentenlijst te actualiseren. De selectie is gedaan met diverse organisaties uit de Zwolse gemeenschap. Verder hebben wij besluitvorming voorbereid voor het volgende thema, het ruimtelijk erfgoed van de wederopbouw (1940-1965).

In 2019 hebben we de onderzoeken naar de nieuwe thema’s ‘boerderijen’ en ‘post-65’ vervolgd. Ook de cultuurhistorische en bouwhistorische waardenkaarten zijn gereed gekomen. Om deze waarden op een eenduidige manier in de bestemmingsplannen te verankeren en om sloop van cultuurhistorisch zeer waardevolle panden te voorkomen, hebben wij het voorontwerpbestemmingsplan Zwolle, parapluplan bouw- en cultuurhistorie voorbereid.

De lasten laten een voordelig resultaat zien van €138.431 en de baten een voordelig resultaat van €12.658. Echter de toevoeging aan reserves is ook 148.559 hoger , zodat uiteindelijk een klein voordelig saldo van €2.530 wordt gerealiseerd.

De lagere kosten worden veroorzaakt door:

• lopende verplichtingen waarvoor de kosten nog niet in 2019 zijn gemaakt en waarvoor de werkzaamheden in 2020 worden uitgevoerd. De middelen voor deze activiteiten zijn toegevoegd aan de reserve nutvw-fysiek. Dat betreft  een bedrag van €66.680 in het kader van externe verplichtingen en €75.000 voor de kerkenvisie.
• Jaarlijks wordt vanuit het Rijk circa € 9.000 via het gemeentefonds beschikbaar gesteld voor excessieve kosten archeologie. De restantmiddelen aan het einde van het jaar worden via de reserve nutvw-fysiek toegevoegd aan het project om de middelen ten behoeve van de uitvoering van de Regeling Excessieve Opgravingskosten Zwolle op pijl te houden. In 2019 is €6.879 toegevoegd aan de reserve.
• Daarnaast is er sprake geweest van een klein bedrag aan meerkosten van circa €10.128, waarbij eveneens een bedrag van €12.658 aan hogere inkomsten is verkregen.

Excessieve uitgaven archeologie
Archeologische kosten van bodemverstoringen komen op basis van de wettelijke regeling voor rekening van de gemeente, wanneer deze redelijkerwijs niet of niet geheel ten laste van de veroorzaker behoren te blijven (excessieve kosten). De excessieve kosten worden voldaan conform de Regeling Excessieve Opgravingskosten Zwolle. Daarmee wordt o.a. voorkomen dat ad hoc een beroep op de algemene middelen wordt gedaan en (bouw)plannen onnodig lang worden vertraagd. Jaarlijks wordt circa 9.000 euro aan de reserve toegevoegd. Dit bedrag wordt jaarlijks door het Rijk beschikbaar gesteld als tegemoetkoming in de excessieve kosten.

Beeldengroep Van der Capellen
Na raadsmotie zijn middelen beschikbaar gesteld om de beeldengroep in Zwolle tentoon te stellen. Een gelijkluidende motie is door de provincie Overijssel aangenomen en hiervoor is eenzelfde bedrag beschikbaar gesteld. Besteding wacht op de reactie uit Rome op de in 2017 ingediende aanvraag om bruikleen.

Subsidies Monumenten
Monumenteigenaren in Zwolle kunnen rekenen op financiële ondersteuning voor de iets hogere dan reguliere onderhoudskosten aan hun monument als gevolg van bijvoorbeeld detaillering en materiaalgebruik, voor restauratie en ten aanzien van kleurhistorie op grond van de Subsidieverordening Stedelijke Vernieuwing. Daartoe is jaarlijks € 40.000,- beschikbaar. Vanwege verplichtingen (de werkzaamheden uit de subsidiebeschikking vinden niet altijd in hetzelfde jaar plaats) is er verrekening met de reserve.

Excessieve uitgaven archeologie
De Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) kent gemeenten een sleutelrol toe in de bescherming van archeologische waarden. De redelijke kosten voor het archeologisch onderzoek zijn in beginsel voor rekening van de verstoorder van de bodem. De kosten komen voor rekening van de gemeente wanneer deze redelijkerwijs niet of niet geheel ten laste van de veroorzaker behoren te blijven (excessieve kosten).
Bij het vaststellen van het archeologiebeleid is besloten om incidenteel middelen beschikbaar te stellen waaruit de excessieve kosten kunnen worden voldaan conform de Regeling Excessieve Opgravingskosten Zwolle. Daarmee wordt onder andere voorkomen dat ad hoc een beroep op de algemene middelen wordt gedaan, proceduretijd niet wordt gehaald en (bouw)plannen onnodig lang worden vertraagd. Jaarlijks is vanuit het Rijk € 9.000 via het gemeentefonds beschikbaar om de middelen op peil te houden.

Beeldengroep Van der Capellen
Na raadsmotie in 2009 zijn middelen beschikbaar gesteld om de beeldengroep in Zwolle tentoon te stellen. Een gelijkluidende motie is door de provincie Overijssel aangenomen en hiervoor is eenzelfde bedrag beschikbaar gesteld. Besteding wacht nu op de reactie uit Rome op de in 2017 door Museum de Fundatie ingediende aanvraag om bruikleen. Sovrintendenza Capitolina en Assessorato alla Cultura van de Gemeente Rome zijn akkoord. Nu ligt de aanvraag bij het Ministerie. Voor de bruikleen is een akkoord van het Ministerie nodig. Het is de verwachting dat in 2020 een positief besluit van het Ministerie volgt.
Daarna kunnen vervolgstappen volgen zoals de formele bruikleenovereenkomst en de operationele voorbereiding en uitvoering.

Overige projecten monumentenzorg
Dit project wordt als projectsubsidie om projecten die buiten de gangbare subsidiemogelijkheden vallen doorgang te kunnen laten vinden, maar ook voor de uitbreiding van de monumentenlijst, modernisering en bestemmingsplan cultuur.

Subsidies Monumenten
De subsidieverordening kent een systematiek van vooraf beschikte subsidies (restauratie en kleurhistorisch onderzoek) en achteraf te declareren subsidie (onderhoud). In 2009 is besloten tot deze subsidie-achteraf-systematiek voor onderhoudssubsidie vanuit de wens tot de vermindering van de administratieve lastendruk (deregulering) en om (particuliere) eigenaren te stimuleren tot regelmatig en zorgvuldig onderhoud van hun gemeentelijk monument. Zodoende kan de subsidieaanvrager in het jaar nadat de onderhoudswerkzaamheden zijn uitgevoerd, een verzoek om subsidie indienen. Het is dus vooraf niet exact bekend hoeveel aanvragen om onderhoudssubsidie zullen worden ingediend.  We signaleren een toename van aanvragen om restauratiesubsidie. Dit is een positieve ontwikkeling voor de instandhouding van monumenten maar zet het budget onder druk.

Subsidies Monumenten

Ov projecten Monumentenzorg

Beeldengroep Van der Capellen

Excessieve uitgaven archeologie

Hier wordt een toelichting gegeven op financiële afwijkingen, de inhoudelijke toelichting is opgenomen onder de toelichting "realisatie kredieten".

Subsidies Monumenten
Het project subsidies monumenten wordt afgesloten. Vanaf 2020 zal het budget jaarlijks worden geraamd binnen de begroting van Baten en Lasten.